|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
Ekunrere alaye
Osu kewa lodoodun ni ayajo jẹjẹrẹ ọmú lagbaye. Lori gbogbo ẹ̀rọ alatagba, ni oju-ona ati beebeelo, a maa ri àwọ̀ pupa rẹ́súrẹ́sú ti o tọkasi ìṣọ̀kan, ìmọ̀ ati ìrètí.
Osu owaara je ayajo jẹjẹrẹ ọmú lagbaye. Oṣù yii ni àwọn egbe kọọkan a bere sii se iwode lati kọni l’ẹkọ nipa jẹjẹrẹ ti o maa n saba ṣ’eku pa obinrin l’agbaye.
Kini oun pato ti aṣọ aláwọ̀ pupa rẹ́súrẹ́sú ati awon iwode wonyi duro fun gaan? Kini pataki awon nkan wonyi si ilera obinrin ati okunrin lagbaye ati wipe kini eniyan le ṣe lati rii daju pe oun ati idile re wa ni ailewu.
Jejere ọmú
Jẹjẹrẹ ọmú maa n waye nigba ti awon sẹẹli aarun inu ọyàn ba bere sii to bi sii lai ni ijanu, ti won si tanka lo si awon eeya ara miran.
Awon obinrin lo maa n saba f’ori lugbadi aarun jẹjẹrẹ ọmú sugbon awon okunrin naa le ni aarun jẹjẹrẹ ọmú, biotilejepe ko wọpọ.
Ajo eto ilera l’agbaye WHO ṣ’alaye pe jẹjẹrẹ ọmú saba seku pani saaju jẹjẹrẹ ofun, data fihan pe eeyan milionu meji ni jẹjẹrẹ ọmú maa n seku pa lodoodun.
Jejere ọmú ni jẹjẹrẹ to wọ́pọ̀ julo l’agbaye, ninu eeyan mejo to ni aarun jẹjẹrẹ, o kere ju, eniyan kan ninu won a ni jẹjẹrẹ ọmú.
Ni orileede Naijiria, ajo to n sakiyesi aarun jẹjẹrẹ salaye pe jẹjẹrẹ ọmú lo wopo julo laarin awon obinrin to ni aarun jẹjẹrẹ oun lo si n fa iku ju.
Bawo ni jẹjẹrẹ ọmú ṣe n dagba si?
Ki a le mo oun to n sokunfa jẹjẹrẹ ọmú, o se pataki ki a mọ eto eya ara yii. Oun kan wa ninu ọmú ti o maa n se ipese omi ọmú, òpó lo maa n gbe omi ọmú yii lo ori koko ọyàn ati awon asopọ ìṣù to gbe ọmú ro.
Ni opolopo igba, jẹjẹrẹ ọmú maa n bere ninu òpó inu ọyàn tabi inu lobule (lobular carcinoma). Ni igba miran, jẹjẹrẹ a wa loju kan laago ara, ni igba miran, a tan ka lo eya ara miran.
Bi a ko ba se itoju jẹjẹrẹ yii lasiko, jẹjẹrẹ a wo inu eje, asẹ́ omi ara lo eya ara miran bii ẹ̀dọ̀fóró, ẹ̀dọ̀ki, eegun, tabi ọpọlọ.
Bakan naa, aarun jẹjẹrẹ le pe laago ara eniyan ki o to famihan, ni igba miran, jẹjẹrẹ yii a tete farahan.
Ami apeere ati okunfa aarun jẹjẹrẹ ọmú
Jejere ọmú le ṣ’akoba fun ọmú ni orisirisi ona. O seese ki apa kan ọyàn yato si iyoku. Ni igba miran, jẹjẹrẹ ọmú kii tete famihan, sugbon ami apeere jẹjẹrẹ ọmú ni: koko inu ọyàn tabi ki apa kan le ju ibomii lọ. Ìkórí ọyàn a pelebe, bakan naa ni ìyàtọ̀ a deba awo ọyàn.
Fun obinrin alawọ funfun, awọ ọyàn re le di pupa rẹ́súrẹ́sú. Fun eniyan dudu, awọ apakan ọyàn a dudu ju apa miran lọ. O ṣeese ki awọ ori ọyàn bere sii farajo epo ọsàn. Awọ yii le bere sii bo.
Okunfa aarun jẹjẹrẹ ọmú
Ko si eni ti o mo oun kan pato ti o n ṣ’okunfa jẹjẹrẹ ọmú. Awon oniwadii ti ri awon oun to le je ki eeyan wa ninu ewu aarun jẹjẹrẹ ọmú. Awon nkan wonyi ni eroja omoonu inu ara, igbe aye eniyan ati agbeegbe ti eeyan n gbe.
Iwadii fidirẹmule pe awon oun kan wa t’o le jẹ ki eeyan tete f’ori lugbadi aarun jẹjẹrẹ ọyàn. Eniyan ti odun ori re je marundinl’ọgọta (55) tabi jubeelọ le tete ni aarun jẹjẹrẹ ọmú. Ẹni ti o jẹ obinrin le tete ṣ’agbako aarun naa. Eeyan ti obi rẹ̀, egbon tabi aburo, ọmọ tabi mọlebi re ti ni aarun jẹjẹrẹ ọmú s’eyin, irufe eeyan bee le tete f’ori lugbadi aarun jẹjẹrẹ ọmú.
Ida marundinlogun eeyan to ni aarun jẹjẹrẹ lo je pe adayeba ni fun won. Awon eeyan to n fa siga le tete ni aarun jẹjẹrẹ yala jẹjẹrẹ ọmú ati awon jẹjẹrẹ miran. Eniyan to baa n mu ọti le s’agbako jẹjẹrẹ yii bakan naa.
Ki eeyan sanra ju le fa aarun jẹjẹrẹ ọmú. Eni ti o ti gba itọju jẹjẹrẹ nipase ìtànsán le tete ni jẹjẹrẹ ọmú.
Jejere ọmú fun okunrin
Okunrin kii saba ni jẹjẹrẹ ọmú, sugbon ida kan (1%) okunrin le ni jẹjẹrẹ yii, ni opo igba, jẹjẹrẹ naa a farahan bii koko labe ikori ọyàn. O seese ki omi bere sii jade lori ikori ọyàn okunrin yii, ọyàn a bere sii pọn, awọ ọyàn a si bere sii le sii.
Ona kanna ni itọju jẹjẹrẹ ọmú fun okunrin ati obinrin. Ni igba miran, wọn a ṣe iṣẹ́ abẹ, onisegun le fi ibi ti a ti ri jẹjẹrẹ yi ya itanṣan, ati/tabi lilo egboogi.
Awon okunrin ti ojo ori won je ogota si aadorin odun lo le ni aarun jẹjẹrẹ yii. Okunrin ti aarun jẹjẹrẹ ọmú ba je adayeba fun le tete sagbako jẹjẹrẹ ọmú.
Ona idena aarun jẹjẹrẹ ọmú
Ko si oun ti eeyan le se si àwọn nkan bii ọjọ́ ori ati adayeba, ṣugbọn eniyan le se itọju ara re ki o maa baa ni aarun jẹjẹrẹ.
Lati dena aarun jẹjẹrẹ ọmú, ṣe ere idaraya lati din ọra ara ku, yago fun oti mimu ati siga. Ki obinrin fun ọmọ l’ọmú daadaa, ki obinrin ti o ba ṣe nkan oṣù mọ yago fun itọju ti o maa n lo eroja omoonu, je ounje to dara lasiko pelu opolopo efo ati eso, ki o si ba dokita re sọ̀rọ̀ l’ori awon ohun ti o le sokunfa aarun jẹjẹrẹ fun ọ, pẹlu oun ti o le ṣe lati daabobo ara re.
Ba dokita soro ti o ba jepe molebi re kan ti ni aarun jẹjẹrẹ ọmú ri. Onimọ nipa isegun a gba o ni imoran lori awon ona ti o le gba lati dena aarun jẹjẹrẹ.
Awọn onimọ s’ọrọ
Dokita Qudus Lawal, onimọ isegun nipa ilera obinrin sọ pe o ṣe pataki ki a se idanileko lori aarun jẹjẹrẹ ọmú ni orileede Naijiria.
O salaye pe, o se pataki ki a tete se idanimo ati itọju aarun jẹjẹrẹ ọmú nitori aarun jẹjẹrẹ ọmú lo n ya ṣ’eku pa obinrin ṣaaju jẹjẹrẹ ile ọmọ.
Dokita f’ikun pe opolopo bo beru aarun jẹjẹrẹ ọmú sugbon pelu itọju to peye lasiko, alaisan a ye.
Qudus salaye pe eni ti o baa n se ayewo ọmú re loorekoore, o seese ki o tete se idamo aarun jẹjẹrẹ ọmú. Paaapaa, o se pataki fun obinrin lati lo ile iwosan fun ayewo mammography ki o to di pe jẹjẹrẹ a la emi lọ.
“Eni to ba se ayewo lasiko, a tete lo ile iwosan fun itọju. Ko si ni si ewu,” dokita naa lo so eyi.
Dokita menuba awon idojuko ti kii je ki obinrin lo fun itọju ni ile iwosan bii aini imo nipa aarun jẹjẹrẹ ọmú, aini owo l’ọ́wọ́ ati pe ko si awon ero ati elo itọju ni ile iwosan.
O salaye pe awon alaisan ni ọ̀pọ̀ igba, wọn ki n tete lo ile iwosan fun itọju, eyi lo faa ti aarun jẹjẹrẹ ọmú n se ku oa opolopo eeyan ni orileede Naijiria. Dokita so wipe ọpọ alaisan maa n lọ ile iwosan ni igba ti aarun naa ba ti buru sii.
Dokita Qudus tunbo salaye pe ile iwosan itọju fun aisan jẹjẹrẹ ko wọ́pọ̀ ni orileede Naijiria, koda o so wipe, mewa pere lo wa ni Naijiria kii si se gbogbo re l’on sise.
Dokita onise abe ni ile iwosan Asokoro, Francis Okpalaobi menuba awon oun ti obinrin gbodo se ki o le tete se idamọ ati dena aarun jẹjẹrẹ ọmú. Onisegun gba imoran pe ki obinrin maa se ayewo ọmú ni gbogbo igba funra e, awon obinrin ti won dagba, ki won lo fun ayewo ọmú ni ile iwosan.
Dokita Francis sọ wipe aini owo ati aini imo lo n ṣ’akoba fun àwọn obinrin Naijiria ti won kii tete wa itọju fun aarun jẹjẹrẹ ọmú. O fikun wipe oun elo fun ayewo ati itọju naa ko si ni awon agbegbe kookan.
Ogbeni Francis so wipe asa ati ise awon eniyan ni orileede Naijiria kii je ki alaisan tete wa itoju lo ile iwosan. “Awọn alaisan a kọkọ t’ẹsẹ le bọọ tabi lọ ọdọ alufaa, ki won to lọ ile iwosan fun itọju, ni igba miran, o ti pe ju.”
Dokita Sunday Idoko, onimọ nipa ilera obinrin ni ile iwosan Garki ṣ’alaye pe idena aarun jẹjẹrẹ wa ni ona meta.
Akọkọ ni sise idanileko awon eniyan ti won ko ni aarun jẹjẹrẹ sugbon won wa ninu ewu aarun yii. Ki a maa ko awon eeyan nipa aarun yii, oun to le ṣ’okunfa, gigbani niyanju lati se ayewo ọmú, gbigbe igbe aye t’o dara, ki eeyan si yago fun oti mimu ati siga.
Ona keji ni ayewo ọmú loorekoore. Ki awon obinrin ti ojo ori won ko tii to marundinlogoji (35), lọ se ayewo ọmú (ultrasound), nigba ti obinrin ti ojo ori re ti koja 35 a lo fun ayewo mammography.
Ona keta ni fun awon obinrin ti won ti ni aarun jẹjẹrẹ ọmú yii gba itoju ti o peye.
Akotan
Ayajo jẹjẹrẹ ọmú l’agbaye kii se fun ipolongo nikan. O tokasi agbara imọ, itoju lasiko ati ajosepo gbogbo eeyan lati dekun aarun jẹjẹrẹ ọmú.
Biotilejepe aarun yii n gbemi lenu opo eeyan, awon igbese kookan a ran ni lowo, ti ko si ni la emi lọ. Ayewo t’o peye, itoju lasiko ati igbe aye to dara le dekun iku ojiji latari aarun jẹjẹrẹ ọmú.
